Xesús González Gómez.
Do 14 ao 17 de abril de 1993, dirixido por Xesús Alonso Montero e cuxo secretario era Xosé Manuel Salgado Rodríguez, celebrouse en Compostela o I Congreso de Poetas Alófonos en lingua galega. Con tal motivo publicouse un folleto no que, á parte das actividades que se desenvolverían no Congreso, se relacionaba toda unha serie de poetas de nación non galega que escribiran poemas no noso idioma: poetas españois, portugueses, cataláns, ingleses e estadounidenses, latinoamericanos: arxentinos, cubanos, guatemaltecos.., poetas holandeses, suecos, alemáns. Tamén se reproducían algúns poemas: de García Lorca, Carles Riba, Anne Marie Morris, Mª Manuela Couto Viana, Alfredo Pedro Guisado, M. X. Arce e Valladares, etc. etc. Curiosamente, non aparecía o nome de Francisco Luis Bernárdez, considerado poeta arxentino, mais penso que tamén podemos consideralo escritor galego, polo que fixeron ben en non incluílo dentro dos alófonos. Todos os escritos en galego de Bernárdez (poesía e prosa) foron recompilados e publicados no volume: Francisco Luis Bernárdez: poeta de fe, leal a Galicia, Santiago de Compostela, Pen Clube de Galicia, 2015.
Dende aquela, seica, apareceron máis poetas alófonos en lingua galega, e non deixarán de aparecer. Normalmente, puras curiosidades, infelizmente; non todos serán García Lorca, Carles Riba ou García Baena, pero sempre veñen ben as curiosidades.
No devandito Congreso non se puideron comentar todos os poetas alófonos na nosa lingua: sempre se escapa algún, como é normal, natural e máis que previsíbel: as investigacións nunca se poden dar por cerradas e nas ciencias, naturais ou «sociais», todo debe pórse «en solfa». Un dos poetas dos que non se falou, ou se se falou só se fixo tanxencialmente, foi o catalán Josep Pedreira. Non vou falar da importancia que como editor de poesía catalá tivo Pedreira na posguerra: lectores e lectoras interesados poden procurar o seu nome na rede. Pedreira (1917-2003), como se pode imaxinar polo seu apelido, era fillo de galegos, loitou na guerra civil no bando republicano, acabada a guerra, mandárono á Coruña, a repetir o servizo militar. De volta a Cataluña milita no. Front Nacional de Catalunya e en 1949 crea a colección de poesía L’Óssa Menor. No ano da súa morte as Edicions de l’Abadia de Montserrat deron ao prelo as súas memorias de guerra: Soldats catalans a la Roja i Negra (1936-1939). En 1950, na Festa das Letras Galegas, celebrada no Teatro Poliorama de Barcelona, é galardoado no apartado de poesía –en galego–, outro dos premiados foi Álvaro Cunqueiro; noutros apartados foron premiados Fernández del Riego e Antoni Vilanova etc.
Entre os seus papeis, que están depositados na Universitat Autònoma de Barcelona, consérvanse poemas inéditos en galegos –pola conta que botei, uns vinte, entre eles unha «Homenaxe a Castelao»– poemas que talvez algún día se publiquen. Pola catalogación destes papeis, sábese que Pedreira argallou os seus primeiros poemas en galego no ano 1937, en plena guerra civil.
Na entrada que lle dedica a Wikipedia afírmase que en 1947 escribiu unha narración, A manchada, en lingua galega (narración que se dá como inédita): é unha equivocación. Tal relato foi escrito en catalán e publicado en agosto de 1947 na revista Antologia dels fets, les idees i els homes d’Occident, nº 4. Para saber máis de Josep Pedreira, lectoras e lectores poden consultar o escrito de Helena González Fernández, «Josep Pedreira, editor… e escritor “no galego de Cervantes”» ou o libro de Mireia Sopena, Josep Pedreira, un editor en terra de naufragis. Els llibres de L’Óssa Menor (1949-1963), Barcelona, Proa 2011.
Velaí dous poemas en galego de Josep Pedreira, publicados no nº 79 (2004) de Reduccions: revista de poesía.
DE POETES INMORRENTES
Poetes[1]
anxos no ceo,
vou-lle pedir a nai,
que dorme,
que esperte ben,
que pida pra vosoutros
loureiro,
xesta tamén.
Poetes,
anxos no ceo,
cando sexa que morra
este meu triste corpo,
si vai ao ceo,
quixera, de vosoutros,
non ser alleo.
ESCURECEU
Á la memòria de C. R.[2]
Noite
Nai
Escura door dos mortos
Serpes
Paisaxe fanado e duro…
Noite
Nai
Campás
Rios e ribeiras,
Ceo chumbo,
Soidá…
Xeometría derradeira
D’un corpo que fou
E é
Inda femencia
Escurecida, pra sempre
Entre brétemas fondas
E fogo de palabras
Erguidas,
Sempre de pé.
Noite
Nai…
Oubean os lobos no monte
E tamén na terra chá.
Noite,
Nai…
Fontes
Bágoas
Abedoeiras
Ceo chumbo
Soidá.
Outro destes poetas alofónos, que non se comenta no devandito folleto, é o colombiano Alfredo Gómez Jaime. Poeta e diplomático, fillo predilecto de Vigo, cidade na que foi cónsul do seu país de 1927 a 1934. Dedicoulles poemas á Galicia, a Vigo, á lingua galega…, que viron lume en diversas publicacións do noso país: El Pueblo Gallego, Vida Gallega, El Compostelano, etc. En 1928 publicou en Vida Gallega tres poemas na nosa lingua.
O primeiro dos poemas de Gómez Jaime era presentado pola revista viguesa con estas palabras tan relambidas e reaccionarias, no sentido de que desterran o idioma galego ao territorio da poesía (mellor dito, dos versos) e négano para o «cultivo» doutros xéneros literarios.
El gran poeta Gómez Jaime
TAMBIÉN ESCRIBE EN GALLEGO
El ilustre cónsul de Colombia en Vigo, exquisitísimo poeta, uno de los más altos, más elegantes y más, enfervorizados rimadores en lengua cervantina, se sintió preso, al llegar a Galicia, al encanto de nuestro sentimental verbo vernáculo. Era natural que un gran lírico como él se diese cuenta de que el gallego –¡tan dulce, tan efusivo, tan acariciador!– es como el arpa de la lírica. Saboreó nuestra producción en lengua regional el poeta, estudio este elemento soberbio de expresión, se encariñó con él y acabó por escribir en gallego.
Nuestro periódico se honrará publicando en este y en números sucesivos algunas de las poesías del laureado y admirable literato»
Á CURROS ENRÍQUEZ
Si no teu idioma rimador doente,
pudera de rosas coroar tua frente,
un himno grorioso fixera en teu loor.
E cal as piadosas, xentís anduriñas.
qu’a Cristo quixeron quitar as espiñas
o teu forte esprito ll’arrincara o dór.
Eu amo a tua fala cheiña d’as meles,
os trinos e arumes que hay nos teus verxeles
a fermosa fala que con grato son,
foi lira d’os reises e d’os trrovadores
y-en ela entoaron os cantos millores
as divinas aves da sua inspiración.
Porque n’esa, lingua de saudoso acento,
en rimas que treman com’a voz do vento
qu’ empapado en bágoas se queixa o pasar,
creache un «Nouturnio» tan fondo e intenso,
que con el fixeche, trovador inmenso.
os galegos ollos con teu dor chorar.
Porque n’ese idioma a santa Rosalía,
como unha pedraza de lume inmortal,
rompeu o rosario d’estrelas un día,
o cantar en trovas de crara armonía
o pórtico egrexio da gran catedral
Mais non é posibre cumprir meu deseo;
pra o canto a que aspiro non teño expresión;
pois anque antr’os ollos se dilata o ceo,
non podo, atrevido como Prometeo,
d’olímpico fogo roubar a emoción.
Por iso tan soyo che digo, Poeta:
rebelde e grorioso levache unha cruz;
o teu dór esconde virtude secreta,
e anqu’ensanguiñado chegache hastr’a meta.
O teu nome espella bañado de luz.
¡Teu xenial «Nouturnio» qu’inspira tristeza,
n-a yalma sua múseca por sempre, deixou,
y-escoito o queixido que fire e qu’asombra
o marcharse o vello cantando quedou!
Vida Gallega, nº 373, 10 de abril de 1928.
PROBE TOLO MARIÑEIRO
Al ilustre escritor D. Jaime Solá.
Preparando as miñas redes
vin a Sirena asomar,
aquela mala Sirena
que n-os abismos está.
tiña roxos os cabelos
cal ouros d’o trigal,
seus ollos eran mais fondos
qu-as verdes ágoas do mar.
Miróume doce e risoña,
sáudome co-a sua man,
e fuxitiva e lixeira
perdeuse n-a soedá.
Dende aquela moitas veces
cerquiña vinna chegar,
co-a sorrisa enganadora
que fire com’un puñal.
mais cando quero con ela
un momentiño falar
búlrase de min e vaise
cal paxariño fugaz.
“¡Probe tolo mariñeiro!”
oyo que din o pasar,
cando vago pol-a praya
cavilando no meu mal.
E de lexos, antre as olas,
escoito con triste afán
seu canto qu’o vento trae
e fai meu peito tremar.
¡Probe tolo mariñeiro!
todo o-mundo dice xa,
mais olvidála non podo
e sempre habrei de buscar,
os seus ollos que rebrilan
chamándome mais alá,
pra darme todas as meles
da sua boca de coral!
Probe tolo! Eu tamén digo;
cánto tendrás que loitar
mais ei d’atopar aquela
que tanto me fai penar.
Xa se en donde se alcontra
o seu pazo de cristal,
alá n’o abismo mais fondo
que ten no seu ceo o mar.
¡E n’aquel trono de nácar
qu’a fada soupo adornar
con pelras e coraliños
que sempre espellando están,
Eu chegarei como dono,
e de fixo alí cairá
nos meus brazos a ingratiña
a quen o amor rendirá,
e daráme tantos bicos
cal cunchiñas ten o mar.
Vida Gallega, nº 374, 20 de abril de 1928.
AS ABELLAS DA MORTE
A mi noble amigo Emilio Rodal
Vagando pol-o antigo cimeterio
fai tempo abandoado pol-a aldea,
as tumbas esquecidas e ruinosas
xurdir miraba ante[3] as crecidas herbas.
Xa ninguén visitaba o camposanto
e os abróxos alzábanse da terra,
cal si quixeran coroar de espiñas
as probes cruces qu’envolveu a hedra.
Por antre os cardos, con alas rotas,
náufragos mudos de lexana pena,
de hinoxos sempre seu fervor mostraban
os mutilados ánxeles de pedra.
O deserto logar eu recorría
e c’o a miña alma de tristuras chea,
iba lendo os nomes que se borran
cal os recordos, sobre as lousas vellas.
Mais detuvenme o fin ant’un sepolcro
casque todo cuberto pol-a herba,
e observei na sua bóveda fendida
por unha fusca e misteriosa greta.
Acerqueime curioso e pensativo,
e n’esa entrada pol-o tempo aberta
mirei d’abellas o dourado enxame
que alí atoparon singular colmea.
Adimirado o ver aquela tumba
convertida en refuxio d’as abellas,
sin medo os aguillóns ameazantes
observei n’o burato con fixeza.
E alá n’o fondo do seu raro asilo
vin unha descarnada calivera,
por cuya boca entraban e saían
as industriosas e hábiles obreiras.
Os meus ollos miraron aquel cráneo
donde, traballadoras e avarentas,
gardaban as abellas a dozura
d’as frores mais louzanas e mais belas.
E ansioso de saber quen foi o home
que mais alá d’a Morte n’a sua testa,
as meles encerraba d’os panales
como diviño e prodixioso embrema,
Busquei axiña n’a calada tumba
cuberta de follosa enredadeira,
a lousa funeraria que seu nome
cal un eco lexano retuvera.
¡Y o’apartar co-a mán piadosamente
o verde encaixe que texeu a hedra,
vin a inscripzón que decía:
«Eiquí dorme un poeta!»
Vida Gallega, nº 375, 20 de abril de 1928.
[1] En catalán no orixinal.
[2] Carles Riba.
[3] Antre?
